Дальтонизм

Дальтонизм, немесе түс соқырлық- көздің көру қабілетінің бұзылуы нәтижесінде түсті ажырата алмаушылық.

Түс соқырлықтың алғаш рет 1794 жылы Дж.Далтонмен сипатталды, ол өзі бұл жетіспеушіліктен зардап шеккен. Түс соқырлығы ерлердің 8% және әйелдердің 0,5% кездеседі. Адамның көз торының орталық бөлігінде «колбалар» деп аталатын түске сезімтал жүйке талшықтары бар. Олар нәруыз текті түске сезімтал пигменттерінің үш түрін қамтиды. Пигменттің бір түрі қызылға сезімтал, екіншісі жасылға, ал үшіншісі көкке. Дәлірек айтқанда, олар түйсігімізге қызыл, жасыл және көкке сәйкес келетін толқын ұзындығына сезімтал. Әлемнің барлық түстерінің көрінісі осы үш түсті біздің миымыздағы «жиналуы» арқылы қамтамасыз етіледі. Адамдарда бұл пигменттердің ең жоғары сезімталдығы 552-557 нм қызылға, жасыл үшін 530 нм және көк түске 426 нм толқын ұзындығында болады. Бұл қалыпты, трихроматикалық түсті қабылдау. Осы элементтердің біреуі түсіп қалса, ішінара түсті соқырлық пайда болады - дихромазия. Дихромазиядан зардап шегетін адамдар, түстерді негізінен, олардың жарықтығымен ерекшелендіреді; сапалы түрде спектрде «суық» үндерінен (жасыл, көк, күлгін) және тек «жылы» тондарды (қызыл, қызғылт сары, сары) ажыратуға қабілетті. Бір түспен боялған және белгілі бір түстің түсінен төмен түс көре алатын адамдар біздің айналамыздағы әлемнің түстерін әртүрлі етіп қабылдайды, бірақ көбінесе олардың басқалардан айырмашылығын байқамайды. Себебі балалық кезден түсі соқырлар күнделікті объектілердің түстерін жалпыға бірдей қабылданған белгілерге шақырады. Олар шөптің жасыл, аспанның көк , қанның түсі қызыл екенін естіп, есіне алады. Сонымен қатар, олар түстерді дәрежесіне қарай ажырата білу қабілетін сақтайды.

Дихроматтардың арасында қызыл түске соқырларды (протанопияға), онда қабылданған спектрдің қызыл түсі қысқартылған, және жасыл түске соқырларды (дейтеранопия) деп бөледі. Күлгін түске соқырлық - тританопияның соқырлығы, өте сирек және практикалық маңыздылығы жоқ. Тританопиямен спектрдің барлық түстері қызыл немесе жасыл түстермен бейнеленеді. Кейбір жағдайларда түстерді қабылдаудың әлсіздігі - протаномалия (қызыл түс сезімінің әлсіреуі) және дейтераномалия (жасыл түсті қабылдауды әлсіреу) ғана бар.

Туа біткен түсті соқырлықтың барлық түрлері тұқым қуалайтын болып табылады. Әйелдер бұл патологиялық аурудың тұқым қуалайтын басты агенті; олар өздерінің қалыпты көзқарасын сақтап қалады және түстік соқыр болған кезде ғана бұл геннің анасы үшін кем дегенде гетерозиготты түсті соқыр әкесі бар.

Жүре пайда болған түс соқырлық, көздің және орталық жүйке жүйесінің түрлі ауруларымен пайда болуы мүмкін; бір немесе екі көзге әсер етеді, және жиі барлық негізгі түстерді ажыратпайды. Түс соқырлықты арнайы кестелер немесе спектральдық құрылғылар арқылы анықтайды.

Түс соқырлығы емделмейді.

Аударған: Амантай Назерке